Angina u niemowlaka to stosunkowo rzadkie, ale wymagające szczególnej uwagi schorzenie. Choroba ta, zwana również ostrym zapaleniem gardła i migdałków podniebiennych, może mieć różne oblicza i wymaga szybkiej reakcji rodziców. Wczesne rozpoznanie objawów oraz właściwe postępowanie terapeutyczne mają kluczowe znaczenie dla zdrowia najmłodszych pacjentów.
Przyczyny anginy u niemowląt
Angina u niemowląt najczęściej wywoływana jest przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A (Streptococcus pyogenes), które odpowiadają za około 95% wszystkich przypadków bakteryjnego zapalenia gardła. Te drobnoustroje przenoszą się głównie drogą kropelkową – przez kaszel, kichanie czy bezpośredni kontakt z wydzieliną nosowo-gardłową osoby chorej. Niemowlęta mogą zarazić się anginą na trzy główne sposoby. Po pierwsze, przez kontakt z chorym dzieckiem lub dorosłym, co często zdarza się w żłobkach lub podczas wizyt rodzinnych. Po drugie, zakażenie może przenieść zdrowy nosiciel bakterii, który sam nie wykazuje żadnych objawów chorobowych. Po trzecie, samo niemowlę może być bezobjawowym nosicielem paciorkowców, które aktywują się w momencie osłabienia odporności organizmu.
Angina u niemowlaka karmionego piersią występuje znacznie rzadziej, ponieważ mleko matki dostarcza cennych przeciwciał chroniących przed infekcjami.
Warto podkreślić, że zapalenie gardła u najmłodszych dzieci może mieć również podłoże wirusowe. W takich przypadkach za chorobę odpowiadają rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy czy wirus Epsteina-Barr. Infekcje wirusowe stanowią nawet 70-85% wszystkich przypadków zapalenia gardła u dzieci, choć u niemowląt częściej diagnozuje się postać bakteryjną.
Czynniki sprzyjające zachorowaniu
Przebywanie w dużych skupiskach dzieci znacząco zwiększa ryzyko zakażenia. Wspólne zabawki, brak odpowiedniej higieny oraz intensywny kontakt między maluchami tworzą idealne warunki do rozprzestrzeniania się patogenów. Szczyt zachorowań przypada na okres jesienno-zimowy oraz wczesną wiosnę, kiedy układ odpornościowy dzieci jest naturalnie osłabiony.
Objawy anginy u niemowlaka
Rozpoznanie anginy u najmłodszych dzieci bywa wyzwaniem, ponieważ niemowlęta nie potrafią wskazać źródła bólu ani opisać swoich dolegliwości. Rodzice muszą być szczególnie czujni i obserwować zachowanie malucha. Angina bakteryjna u niemowlaka rozwija się zazwyczaj bardzo gwałtownie. Dziecko, które wieczorem kładzie się spać zdrowe, rano może już wykazywać nasilone objawy chorobowe. Charakterystycznym objawem jest wysoka gorączka, często przekraczająca 39°C, a nawet sięgająca 40°C.
Niemowlę z anginą staje się wyraźnie płaczliwe, rozdrażnione i apatyczne. Odmawia jedzenia i picia, co wynika z silnego bólu gardła utrudniającego przełykanie. Można zauważyć nadmierne ślinienie się dziecka oraz problemy ze snem. Maluch może łapać się za gardło lub uszy, sygnalizując w ten sposób dyskomfort.
Zmiany w jamie ustnej
Przy dokładnym obejrzeniu jamy ustnej można dostrzec charakterystyczne zmiany. Migdałki podniebienne są mocno zaczerwienione, rozpulchnione i wyraźnie powiększone. Na ich powierzchni oraz na błonie śluzowej gardła pojawia się białawy lub żółtawy nalot ropny. Łuki podniebienno-gardłowe są intensywnie przekrwione. Węzły chłonne w okolicy szyi i pod żuchwą stają się powiększone i bolesne w dotyku. Czasami obrzęk jest na tyle znaczny, że widoczny gołym okiem. Dziecko może mieć trudności z otwieraniem buzi i ruchami szyi.
Objawy towarzyszące
U niektórych niemowląt angina manifestuje się dodatkowymi objawami. Mogą wystąpić:
-
wymioty i nudności,
-
bóle brzucha,
-
wodnisty katar,
-
śluzowe, rzadkie stolce przypominające biegunkę,
-
dreszcze gorączkowe,
-
problemy z oddychaniem.
Angina wirusowa a bakteryjna – różnice
Odróżnienie anginy wirusowej od bakteryjnej ma fundamentalne znaczenie dla wyboru właściwego leczenia. Angina wirusowa rozwija się stopniowo i przebiega zazwyczaj łagodniej niż forma bakteryjna. W przypadku infekcji wirusowej temperatura ciała pozostaje w normie lub jest tylko nieznacznie podwyższona. Ból gardła jest umiarkowany, a dziecko odczuwa raczej dyskomfort niż silną dolegliwość. Charakterystyczne jest występowanie objawów typowych dla przeziębienia – kaszlu, kataru, chrypki czy zapalenia spojówek. Angina bakteryjna ma nagły początek i znacznie bardziej nasilone objawy. Gorączka jest wysoka, ból gardła bardzo silny, a na migdałkach pojawia się ropny nalot. Brak objawów ze strony górnych dróg oddechowych – dziecko nie kaszle, nie ma kataru ani chrypki.
Tylko precyzyjna diagnostyka pozwala ustalić przyczynę zapalenia gardła i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Mononukleoza zakaźna
Szczególną uwagę należy zwrócić na mononukleozę zakaźną, która może być mylona z anginą bakteryjną. Choroba wywoływana przez wirus Epsteina-Barr daje bardzo podobne objawy – wysoką gorączką, obrzęk węzłów chłonnych, ból gardła i nalot na migdałkach. Różnicą jest obecność dodatkowych objawów, takich jak powiększenie wątroby i śledziony, zapalenie spojówek czy charakterystyczna wysypka. Mononukleoza wymaga innego podejścia terapeutycznego – w tym przypadku antybiotyki są przeciwwskazane i mogą nawet zaszkodzić dziecku.
Diagnostyka anginy u niemowląt
Podstawą rozpoznania anginy jest dokładne badanie kliniczne przeprowadzone przez pediatrę. Lekarz zbiera szczegółowy wywiad, ocenia stan ogólny dziecka oraz bada jamę ustną i węzły chłonne. W celu potwierdzenia zakażenia bakteryjnego stosuje się szybki test antygenowy (Strep A test), który wykrywa obecność paciorkowców grupy A. Badanie polega na pobraniu wymazu z migdałków i gardła przy pomocy jałowej wymazówki. Wynik dostępny jest już po kilku minutach, co pozwala na szybkie wdrożenie właściwego leczenia.
Skala Centora/McIsaaca
Lekarze często posługują się skalą Centora w modyfikacji McIsaaca, która pomaga ocenić prawdopodobieństwo zakażenia paciorkowcowego. System punktowy uwzględnia takie czynniki jak:
-
obecność gorączki powyżej 38°C,
-
brak kaszlu,
-
powiększone i bolesne węzły chłonne szyjne przednie,
-
obrzęk migdałków z nalotem,
-
wiek pacjenta.
Jeśli dziecko uzyskuje 0-1 punkt, prawdopodobieństwo zakażenia bakteryjnego jest minimalne i zaleca się jedynie leczenie objawowe. Przy 2-3 punktach wskazane jest wykonanie testu diagnostycznego. Wynik 4-5 punktów sugeruje wysokie prawdopodobieństwo anginy bakteryjnej.
Posiew mikrobiologiczny
W przypadkach wątpliwych lub przy nawracających infekcjach wykonuje się pełne badanie mikrobiologiczne z wymazu z gardła. Posiew pozwala nie tylko zidentyfikować konkretną bakterię wywołującą chorobę, ale także określić jej wrażliwość na różne antybiotyki poprzez antybiogram. Wadą tego badania jest długi czas oczekiwania na wynik – zwykle 2-5 dni. Dlatego w praktyce częściej stosuje się szybkie testy antygenowe, które umożliwiają natychmiastowe podjęcie decyzji terapeutycznych.
Leczenie anginy bakteryjnej u niemowląt
Angina bakteryjna wymaga obligatoryjnego zastosowania antybiotyku. Lekiem pierwszego wyboru jest fenoksymetylopenicylina (penicylina V), podawana doustnie w formie zawiesiny przez 10 dni. Ta długość kuracji nie jest przypadkowa – pełne, dziesięciodniowe leczenie zapewnia całkowite wyeliminowanie bakterii z organizmu.
U dzieci z łagodną nadwrażliwością na penicylinę alternatywą może być cefadroksyl z grupy cefalosporyn pierwszej generacji. W przypadku ciężkiej alergii na penicyliny stosuje się makrolidy, takie jak klarytromycyna lub azytromycyna, choć ich skuteczność może być ograniczona ze względu na rosnącą oporność bakterii. Niektórzy lekarze rozważają jednorazowe domięśniowe podanie benzylopenicyliny benzatynowej u dzieci, u których istnieje ryzyko nieprzestrzegania terapii doustnej. Taka forma leczenia zapewnia odpowiednie stężenie antybiotyku przez około 3-4 tygodnie.
Przedwczesne przerwanie antybiotykoterapii może prowadzić do nawrotu choroby oraz zwiększa ryzyko groźnych powikłań zdrowotnych.
Leczenie objawowe
Równolegle z antybiotykiem stosuje się leki łagodzące objawy choroby. Niemowlętom podaje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – najczęściej paracetamol lub ibuprofen w postaci czopków lub zawiesiny, w dawkach dostosowanych do wieku i masy ciała dziecka. Ibuprofen ma dodatkową zaletę – działa nie tylko przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, ale również przeciwzapalnie, co może przyspieszyć proces zdrowienia. Paracetamol, choć uznawany za bezpieczniejszy dla najmłodszych, nie wykazuje działania przeciwzapalnego. Miejscowo można stosować preparaty odkażające jamę ustną i gardło, dostępne w formie aerozoli.
U niemowląt, które potrafią ssać, pomocne mogą być leki w postaci kropli lub żeli aplikowanych bezpośrednio na błonę śluzową.
Probiotyki w trakcie antybiotykoterapii
Antybiotyki, niszcząc bakterie chorobotwórcze, jednocześnie uszkadzają naturalną mikroflorę jelitową dziecka. Dlatego niezwykle ważne jest podawanie probiotyków już od pierwszego dnia antybiotykoterapii i kontynuowanie suplementacji jeszcze przez kilka tygodni po jej zakończeniu. Probiotyki pomagają odbudować populację korzystnych bakterii w jelitach, zapobiegają biegunkom i innym zaburzeniom trawiennym. Wybierając preparat probiotyczny dla niemowlaka, warto skonsultować się z pediatrą lub farmaceutą.
Leczenie anginy wirusowej
W przypadku anginy o podłożu wirusowym antybiotyki są całkowicie nieskuteczne i nie powinny być stosowane. Leczenie polega wyłącznie na łagodzeniu objawów i wspomaganiu organizmu w walce z infekcją. Dziecku podaje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe w razie potrzeby. Bardzo ważne jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia – niemowlę powinno często otrzymywać pierś lub butelkę z mlekiem modyfikowanym. Pomocne mogą być:
-
preparaty nawilżające błonę śluzową gardła w formie sprayu,
-
letnie napary z rumianku (po konsultacji z lekarzem),
-
odpowiedni mikroklimat w pomieszczeniu – temperatura około 20°C i wilgotność 50-60%,
-
unikanie ekspozycji na dym tytoniowy i intensywne zapachy.
Objawy anginy wirusowej zwykle ustępują samoistnie w ciągu 7-10 dni. Jeśli jednak dolegliwości nasilają się lub utrzymują dłużej, konieczna jest ponowna konsultacja z lekarzem.
Dieta i nawodnienie podczas choroby
Prawidłowe nawodnienie organizmu odgrywa kluczową rolę w procesie zdrowienia. Niemowlę z anginą często odmawia jedzenia i picia z powodu bólu gardła, co stwarza ryzyko odwodnienia. Dziecko karmione piersią powinno jak najczęściej otrzymywać pierś, nawet jeśli ssie krócej i mniej efektywnie niż zwykle. Mleko matki dostarcza nie tylko płynów, ale także cennych przeciwciał wspierających walkę z infekcją. Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym należy często dokarmić z butelki.
Pokarmy dla starszych niemowląt
Jeśli niemowlę jest w trakcie rozszerzania diety i spożywa już pokarmy stałe, na czas choroby warto przejść na dietę płynną lub półpłynną. Najlepiej sprawdzą się:
-
letnie kaszki mleczne lub bezmleczne,
-
zupy krem i przecierane zupki warzywne,
-
koktajle mleczne,
-
jogurty naturalne,
-
kisiele owocowe,
-
budynie,
-
purée warzywne i owocowe.
Należy unikać potraw kwaśnych, pikantnych, bardzo słonych oraz twardych produktów, które mogą dodatkowo podrażniać zaognioną błonę śluzową gardła. Temperatura podawanych posiłków powinna być zbliżona do pokojowej lub letnia – zbyt gorące lub zimne pokarmy mogą nasilać dolegliwości bólowe.
Powikłania anginy u niemowląt
Nieleczona lub niewłaściwie leczona angina bakteryjna może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Dlatego tak istotne jest dokończenie pełnej kuracji antybiotykowej, nawet jeśli objawy ustąpiły już po kilku dniach. Do wczesnych powikłań miejscowych należą przede wszystkim ropne zapalenia struktur położonych w pobliżu gardła. Ropień okołomigdałkowy objawia się nawrotem lub nasileniem bólu występującego jednostronnie, asymetrią łuków podniebiennych, trudnością w otwieraniu buzi oraz kluskowatą mową. Inne powikłania ropne to:
-
ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych,
-
ropne zapalenie ucha środkowego,
-
zapalenie zatok przynosowych,
-
zapalenie wyrostka sutkowatego.
Powikłania odległe
Szczególnie niebezpieczne są powikłania ogólnoustrojowe, które mogą wystąpić nawet kilka tygodni po przechorowaniu anginy. Gorączka reumatyczna to autoimmunologiczna choroba mogąca uszkodzić serce, stawy i układ nerwowy. Objawy obejmują gorączkę, bóle i obrzęki stawów, wysypkę oraz zaburzenia pracy serca. Popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek rozwija się zazwyczaj 1-3 tygodnie po anginie. Objawia się obecnością krwi w moczu, obrzękami, nadciśnieniem tętniczym i zmniejszeniem ilości oddawanego moczu. Nieleczone może prowadzić do przewlekłej niewydolności nerek. Rzadziej występują inne powikłania, takie jak:
-
popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawów,
-
zapalenie mięśnia sercowego,
-
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
-
posocznica (sepsa).
Po zakończeniu leczenia anginy bakteryjnej zaleca się wykonanie badania ogólnego moczu oraz morfologii krwi, aby wykluczyć ewentualne powikłania. Wizyta kontrolna u pediatry powinna odbyć się 2-3 tygodnie po chorobie.
Nawracająca angina u niemowląt
U niektórych dzieci angina występuje wielokrotnie w ciągu roku. Mówi się o nawracającej anginie, gdy dziecko doświadcza siedmiu lub więcej epizodów w ciągu jednego roku, pięciu lub więcej rocznie przez dwa kolejne lata, albo co najmniej trzech epizodów rocznie przez trzy kolejne lata. Przyczyny częstych nawrotów mogą być różnorodne. Najczęściej wynikają z niewłaściwego leczenia poprzednich infekcji – zbyt krótkiej kuracji antybiotykowej, niewłaściwie dobranego leku lub jego przedwczesnego odstawienia.
Bakterie, które nie zostały całkowicie wyeliminowane, pozostają w kryptach migdałków i w sprzyjających warunkach ponownie wywołują infekcję.
Nosicielstwo paciorkowców
Niektóre dzieci są przewlekłymi nosicielami paciorkowców grupy A. Bakterie bytują w ich gardle, nie wywołując objawów, ale aktywują się przy każdym osłabieniu odporności. Takie dzieci mogą również zarażać inne osoby, mimo że same pozostają zdrowe. Osłabiona odporność sprzyja nawrotom anginy. Dzieci z wrodzonymi lub nabytymi niedoborami odporności, często przechodzące infekcje wirusowe, cierpiące na alergie lub żyjące w przewlekłym stresie są bardziej podatne na zakażenia bakteryjne.
Czynniki anatomiczne
Przerost migdałka gardłowego (tzw. trzeciego migdałka) występuje u około 30% dzieci w wieku 1-3 lat. Powiększone migdałki stanowią siedlisko bakterii i utrudniają prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, sprzyjając częstym infekcjom. Inne wady anatomiczne, takie jak refluks żołądkowo-przełykowy czy zaburzenia budowy gardła, również mogą zwiększać częstość zachorowań na anginę. ## Kiedy rozważyć usunięcie migdałków Tonsillektomia, czyli chirurgiczne usunięcie migdałków podniebiennych, jest rozważana u dzieci z nawracającymi anginami, które nie reagują na leczenie zachowawcze. Decyzję o zabiegu podejmuje laryngolog na podstawie dokładnej oceny stanu zdrowia dziecka. Wskazania do usunięcia migdałków obejmują:
-
co najmniej siedem udokumentowanych epizodów anginy bakteryjnej w ciągu roku,
-
pięć lub więcej epizodów rocznie przez dwa kolejne lata,
-
trzy lub więcej epizody rocznie przez trzy kolejne lata,
-
powikłania anginy, takie jak ropień okołomigdałkowy,
-
przewlekłe zapalenie migdałków,
-
zaburzenia oddychania podczas snu spowodowane przerostem migdałków.
Zabieg wykonywany jest zazwyczaj u dzieci powyżej trzeciego roku życia, choć w wyjątkowych sytuacjach może być przeprowadzony wcześniej. Tonsillektomia u niemowląt jest rzadko praktykowana ze względu na ryzyko powikłań pooperacyjnych i możliwość samoistnej poprawy wraz z rozwojem układu odpornościowego.
Decyzja o usunięciu migdałków powinna być zawsze dokładnie przemyślana i oparta na obiektywnych wskazaniach medycznych.
Jak zapobiegać anginie u niemowląt?
Profilaktyka anginy opiera się przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny i wzmacnianiu odporności dziecka. Choć nie można całkowicie wyeliminować ryzyka zachorowania, można je znacząco zmniejszyć. Podstawowym działaniem prewencyjnym jest częste i dokładne mycie rąk – zarówno opiekunów, jak i starszych dzieci w rodzinie. Ręce należy myć zawsze przed kontaktem z niemowlęciem, po powrocie z zewnątrz, po zmianie pieluszki oraz przed przygotowaniem posiłków.
Higiena przedmiotów
Regularne mycie i sterylizowanie smoczków, gryzaków, butelek i zabawek, które niemowlę bierze do buzi, pomaga ograniczyć przenoszenie się bakterii. Nie należy współdzielić z dzieckiem sztućców, kubków ani szczoteczek do zębów. Po każdym epizodzie anginy warto wymienić szczoteczkę do zębów (jeśli dziecko już z niej korzysta) oraz dokładnie wyprać i wyprasować pościel i ręczniki.
Unikanie kontaktu z chorymi
Jeśli w rodzinie ktoś choruje na anginę lub inne zakażenie dróg oddechowych, należy ograniczyć jego kontakt z niemowlęciem. Chora osoba powinna nosić maseczkę higieniczną, często myć ręce i unikać całowania dziecka. Nie należy przyprowadzać chorego dziecka do żłobka czy na spotkania rodzinne. Dziecko z anginą bakteryjną przestaje być zakaźne dopiero 24 godziny po rozpoczęciu skutecznej antybiotykoterapii.
Wzmacnianie odporności
Karmienie piersią to najlepszy sposób na wsparcie układu odpornościowego niemowlęcia. Mleko matki dostarcza przeciwciał i substancji bioaktywnych, które chronią przed infekcjami. Inne działania wspierające odporność to:
-
zapewnienie odpowiedniej ilości snu – niemowlęta potrzebują 14-17 godzin snu na dobę,
-
regularne spacery na świeżym powietrzu (z zachowaniem odpowiedniej ochrony przed zimnem lub upałem),
-
odpowiednia wilgotność i temperatura w pomieszczeniach,
-
unikanie ekspozycji na dym tytoniowy i zanieczyszczenia powietrza,
-
suplementacja witaminy D3 zgodnie z zaleceniami pediatry.
Co robić, gdy podejrzewamy anginę?
Jeśli zauważysz u niemowlaka objawy mogące wskazywać na anginę, nie zwlekaj z wizytą u pediatry. Szczególnie niepokojące są:
-
wysoka gorączka powyżej 39°C,
-
odmowa jedzenia i picia trwająca dłużej niż kilka godzin,
-
nadmierna senność lub apatia,
-
problemy z oddychaniem,
-
silne ślinienie się,
-
wysypka na skórze,
-
jednostronny obrzęk szyi,
-
trudności w otwieraniu buzi.
Kiedy konieczna jest hospitalizacja?
Większość przypadków anginy u niemowląt można leczyć w warunkach domowych pod nadzorem pediatry. Istnieją jednak sytuacje, w których konieczna jest hospitalizacja dziecka. Wskazania do leczenia szpitalnego obejmują:
-
bardzo wysoką gorączkę niemożliwą do opanowania lekami,
-
odwodnienie spowodowane odmową picia,
-
trudności w oddychaniu lub objawy niewydolności oddechowej,
-
podejrzenie ropnia okołomigdałkowego lub innych powikłań ropnych,
-
objawy sepsy (posocznica),
-
niemożność przyjmowania leków doustnie,
-
bardzo zły stan ogólny dziecka.
W szpitalu dziecko otrzymuje płyny i leki dożylnie, jest pod stałym monitoringiem medycznym, a w razie potrzeby można szybko przeprowadzić dodatkowe badania diagnostyczne lub interwencje chirurgiczne.
Znaczenie wizyt kontrolnych
Po zakończeniu leczenia anginy niezwykle ważna jest wizyta kontrolna u pediatry. Lekarz ocenia, czy infekcja została całkowicie wyleczona, czy nie wystąpiły powikłania oraz czy dziecko odzyskało pełną sprawność. Podczas wizyty kontrolnej pediatra bada jamę ustną i gardło dziecka, ocenia wielkość węzłów chłonnych, sprawdza temperaturę ciała i ogólny stan zdrowia.
Często zleca kontrolne badania laboratoryjne – morfologię krwi, badanie ogólne moczu, oznaczenie OB i CRP. Jeśli w trakcie choroby wystąpiły jakiekolwiek niepokojące objawy lub leczenie przebiegało nietypowo, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak EKG, USG jamy brzusznej czy konsultację specjalistyczną. Regularne wizyty kontrolne pozwalają wykryć ewentualne powikłania we wczesnym stadium, kiedy są one łatwiejsze do leczenia. Nie należy ich bagatelizować ani odkładać na później.
Co warto zapamietać?:
Angina u niemowlaka najczęściej wywoływana jest przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A, odpowiadające za 95% przypadków bakteryjnych zapaleń gardła.
Objawy anginy u niemowlaka obejmują wysoką gorączkę (powyżej 39°C), ból gardła, nadmierne ślinienie się oraz problemy z jedzeniem i piciem.
Diagnostyka anginy polega na badaniu klinicznym oraz szybkim teście antygenowym, który potwierdza obecność paciorkowców grupy A.
Leczenie anginy bakteryjnej wymaga stosowania antybiotyków, takich jak fenoksymetylopenicylina, przez 10 dni, a także leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych.
Profilaktyka anginy obejmuje przestrzeganie zasad higieny, unikanie kontaktu z chorymi oraz wzmacnianie odporności dziecka poprzez karmienie piersią i odpowiednią dietę.
