Biegunka u niemowlaka to problem, który niepokoi każdego rodzica i wymaga szybkiej reakcji. Charakteryzuje się luźnymi, wodnistymi stolcami występującymi częściej niż zwykle, a w niektórych przypadkach może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Kluczem do skutecznego leczenia jest przede wszystkim odpowiednie nawodnienie organizmu dziecka oraz obserwacja objawów towarzyszących.
Jak rozpoznać biegunkę u niemowlaka
Rozpoznanie biegunki u najmłodszych dzieci bywa wyzwaniem, szczególnie u maluchów karmionych piersią, których stolce naturalnie są luźniejsze. Za biegunkę uznaje się stan, w którym niemowlę oddaje co najmniej 3 luźne stolce na dobę lub jeden stolec zawierający krew, ropę bądź śluz. Warto pamiętać, że u dziecka karmionego naturalnie prawidłowy stolec ma luźną konsystencję, kolor żółty do pomarańczowego i może zawierać twarde składniki otoczone wodnistą otoczką.
Biegunka u niemowlaka objawia się przede wszystkim wodnistymi stolcami, które mogą mieć nieprzyjemny, kwaśny zapach. Czasem w stolcu pojawia się śluz lub niewielka ilość krwi, co wymaga szczególnej uwagi. Liczba wypróżnień znacząco wzrasta w porównaniu do normalnego rytmu dziecka, a stolec traci swoją typową konsystencję.
Objawy towarzyszące rozwolnieniu
Biegunce często towarzyszą dodatkowe symptomy, które mogą wskazywać na przyczynę problemu. W przypadku zakażeń bakteryjnych występuje gorączka przekraczająca 40°C, obecność krwi w stolcu, częste oddawanie małych ilości luźnego stolca oraz ból brzucha. Zakażenia wirusowe charakteryzują się natomiast obecnością wymiotów oraz charakterystycznym kwaśnym zapachem wydalanego stolca.
Niemowlę może również wykazywać objawy ze strony układu nerwowego, takie jak rozdrażnienie, apatia czy senność. Dziecko często traci apetyt, odmawia jedzenia i picia, co dodatkowo zwiększa ryzyko odwodnienia organizmu.
Najczęstsze przyczyny biegunki u najmłodszych
Rozwolnienie u niemowląt może mieć różnorodne podłoże, a ustalenie przyczyny pomaga w doborze odpowiedniego leczenia. W 35-50% przypadków diagnozuje się ostrą biegunkę, która ma charakter samoograniczający i ustępuje po około 5-7 dniach przy prawidłowym nawadnianiu.
Zakażenia wirusowe i bakteryjne
Najczęstszymi sprawcami biegunki u niemowląt są wirusy, przede wszystkim rotawirusy i norowirusy, nieco rzadziej adenowirusy. Do 5. roku życia każde dziecko przynajmniej raz przechodzi infekcję rotawirusową. Zakażenia bakteryjne występują rzadziej i są powodowane przez bakterie takie jak Campylobacter, Salmonella oraz enteropatogenne szczepy Escherichia coli.
U noworodków karmionych piersią biegunka ostra zdarza się rzadko. Jej wystąpienie możliwe jest w przypadku uogólnionej posocznicy lub zakażenia szpitalnego spowodowanego pałeczką okrężnicy lub rotawirusami. Karmienie piersią pomaga zapobiegać biegunkom rotawirusowym dzięki obecności przeciwciał w mleku matki.
Nietolerancje pokarmowe
Biegunki osmotyczne wynikają z upośledzenia trawienia składników pokarmowych w jelitach. U niemowląt może to być związane z kształtującym się jeszcze układem pokarmowym. Rozwolnienie takie wiąże się z brakiem tolerancji laktozy czy celiakią, lecz stwierdzenie przyczyny wymaga przeprowadzenia dodatkowej diagnostyki. Kuracja najczęściej opiera się na diecie eliminacyjnej, usuwającej składnik powodujący biegunkę.
Biegunka poantybiotykowa
Stosowanie antybiotyków może zaburzać florę bakteryjną jelit, prowadząc do rozwolnienia. W takich przypadkach często zaleca się podawanie probiotyków o udowodnionej naukowo skuteczności, takich jak Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomyces boulardii czy Lactobacillus reuteri. Probiotyki używane są jednak tylko wspomagająco i nie mogą zastąpić nawadniania organizmu.
Nawadnianie organizmu – podstawa leczenia
Pierwszym i najważniejszym krokiem w leczeniu biegunki u niemowlaka jest odpowiednie nawadnianie. Pozwala to na utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej i uniknięcie powikłań związanych z odwodnieniem organizmu. Małe dzieci nie są w stanie samodzielnie kontrolować ilości płynów dostarczanych do organizmu, dlatego odpowiedzialność za nawodnienie spoczywa na rodzicach.
Roztwory elektrolitowe
Najlepiej do nawadniania nadają się płyny doustne zawierające elektrolity i glukozę. Gotowe preparaty tego typu są dostępne w aptece bez recepty i zawierają odpowiednie ilości jonów sodu, potasu, chlorków i glukozy. Czasem posiadają dodatki takie jak nalewka z rumianku. Elektrolity na biegunkę rozpuszcza się w wodzie, a następnie w przeciągu dłuższego czasu (30-60 minut) podaje dziecku.
Preparaty nawadniające dla dzieci mają przyjemne smaki, na przykład malinowy czy bananowy, dzięki czemu są łatwiejsze do podania. Dostępne są w różnych postaciach:
- saszetki z proszkiem do rozpuszczenia w wodzie,
- gotowe do picia płyny,
- musujące tabletki do rozpuszczenia.
Karmienie piersią
Dla niemowląt karmionych piersią kontynuowanie karmienia jest niezwykle ważne. Mleko matki nie tylko nawadnia, ale także dostarcza niezbędnych przeciwciał wspierających walkę z infekcją. Dobrą praktyką jest częstsze przystawianie dziecka do piersi, aby utrzymać odpowiednie nawodnienie organizmu. W warunkach domowych można również podać płynne potrawy, wodę w temperaturze pokojowej czy niesłodzone napoje.
Co podać niemowlakowi w zależności od wieku
Sposób leczenia biegunki u niemowlaka zależy od wieku dziecka oraz stopnia nasilenia objawów. Niemowlęta w różnym wieku wymagają odmiennego podejścia terapeutycznego, dlatego warto znać odpowiednie metody postępowania dla poszczególnych grup wiekowych.
Biegunka u noworodka i dziecka do 3 miesiąca życia
U noworodków i najmłodszych niemowląt biegunka wymaga szczególnej uwagi i niezwłocznej konsultacji z pediatrą. Noworodki są bardziej narażone na odwodnienie, dlatego każda zmiana w konsystencji stolca powinna być omówiona z lekarzem. Podstawą leczenia jest kontynuowanie karmienia piersią lub mlekiem modyfikowanym, które stanowi najlepsze źródło nawodnienia i składników odżywczych.
W przypadku biegunki zaleca się podawanie roztworów elektrolitowych w niewielkich ilościach, zgodnie z zaleceniami lekarza. Matki karmiące piersią powinny częściej przystawiać dziecko do piersi, aby zapewnić odpowiednie nawodnienie.
Dziecko od 3 do 6 miesiąca życia
Dla niemowląt w tym wieku podstawą nadal pozostaje mleko matki lub modyfikowane. W przypadku biegunki zaleca się częstsze przystawianie do piersi oraz podawanie roztworów elektrolitowych w niewielkich ilościach. Bezpieczne będą elektrolity i probiotyki dostosowane do wieku dziecka, najlepiej w postaci kropli, które można dodać do mleka.
Starsze niemowlęta – od 6 do 10 miesiąca
Dla dzieci powyżej 6. miesiąca życia, oprócz kontynuacji karmienia mlekiem, można wprowadzić lekkostrawne pokarmy wspierające leczenie. Sprawdzą się następujące produkty:
- rozgotowany ryż lub kleik ryżowy,
- puree z marchewki,
- puree z bananów,
- delikatna zupka marchwiowa.
Banany są lekkostrawne i mogą pomóc w zagęszczeniu stolca, a marchewka dostarcza potrzebnych składników odżywczych i nawadnia. Dla 10-miesięcznych dzieci można również podać kleik ryżowy, który pomaga w zagęszczeniu stolca, oraz naturalny jogurt bez cukru jako źródło probiotyków wspierających zdrowie jelit.
Probiotyki w leczeniu biegunki
Probiotyki odgrywają ważną rolę w leczeniu biegunki u niemowląt, pomagając przywrócić równowagę mikroflory jelitowej. Dobrą praktyką jest stosowanie probiotyków o udowodnionej naukowo skuteczności, jednak tylko w przypadku, gdy dziecko jest odpowiednio nawadniane. Probiotyki używane są wyłącznie wspomagająco i nie mogą zastąpić nawadniania organizmu.
Skuteczne szczepy bakterii
Wśród najbardziej skutecznych szczepów bakterii probiotycznych wymienia się Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomyces boulardii oraz Lactobacillus reuteri. Te naturalne szczepy bakterii mogą skrócić czas trwania biegunki i wspomóc odbudowę flory jelitowej. Preparaty zawierające szczepy takie jak Lactobacillus plantarum i Bifidobacterium animalis również wykazują korzystne działanie.
Probiotyki są dostępne w różnych postaciach dostosowanych do wieku dziecka. Dla najmłodszych niemowląt najlepiej sprawdzają się krople doustne, które można dodać do mleka czy soku owocowego. Rodzice doceniają fakt, że krople na biegunkę z probiotykami można podawać „przemycone” w napojach, co ułatwia podanie leku.
Kiedy stosować probiotyki
Probiotyki są szczególnie pomocne w przypadku biegunki poantybiotykowej, gdy antybiotykoterapia zaburzyła naturalną florę bakteryjną jelit. Stosowanie probiotyków przy okazji stosowania antybiotyków może zapobiec wystąpieniu biegunki jako powikłania leczenia. Po ustąpieniu objawów biegunki można kontynuować podawanie probiotyków, aby wspomóc odbudowę mikrobioty jelitowej.
Dieta podczas biegunki u niemowlaka
Niewskazane jest głodzenie dziecka, wcześniej praktykowane, oraz nagła zmiana diety dziecka, szczególnie jeżeli dopisuje mu apetyt. Powrót do sposobu odżywiania sprzed biegunki powinien następować w sposób powolny i kontrolowany, aby chore dziecko nie odczuwało dodatkowych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Zalecane produkty
Należy stosować lekkostrawną dietę, której podstawą mogą być produkty łagodne dla przewodu pokarmowego. Sprawdzą się następujące posiłki:
- rozgotowany ryż,
- gotowane jabłko,
- gotowana marchew,
- banany,
- kleiki zbożowe,
- delikatne zupy warzywne.
Podstawą leczenia biegunki u niemowląt jest odpowiednie nawodnienie organizmu, które pozwala utrzymać równowagę wodno-elektrolitową i uniknąć powikłań związanych z odwodnieniem.
Czego unikać
Podczas biegunki należy unikać podawania soków owocowych, ponieważ zawierają one dużą ilość cukrów i mogą powodować dodatkowe podrażnienia jelit. Wysoka zawartość fruktozy oraz kwasów organicznych w sokach owocowych może prowadzić do zwiększonej fermentacji w jelitach, co nasila objawy biegunki i może prowadzić do wzdęć.
Dziecku, które ma biegunkę, nie wolno podawać napojów gazowanych, słodzonych, herbaty, a także produktów wysoko przetworzonych. Należy również unikać tłustych potraw, które mogą dodatkowo obciążać układ pokarmowy.
Odwodnienie – najpoważniejsze zagrożenie
Małe dzieci nie są w stanie samodzielnie kontrolować ilości płynów dostarczanych do organizmu, dlatego podczas biegunki tak ważne jest nawadnianie malucha przez rodziców. Niemowlęta dużo łatwiej niż dorośli ulegają odwodnieniu, a przy ostrej biegunce niedobór wody może postępować bardzo szybko.
Objawy odwodnienia
Do najczęstszych objawów odwodnienia u dzieci należą:
- suche wargi i biały nalot na języku,
- ciemniejszy kolor moczu,
- rzadkie i skąpe oddawanie moczu,
- apatyczność i senność,
- zapadnięte gałki oczne,
- płacz bez łez,
- blada i chłodna skóra,
- przyspieszony oddech.
Jeśli zauważysz u malca objawy odwodnienia, jak najszybciej zgłoś się do lekarza. Ciężkie odwodnienie może spowodować drgawki lub śpiączkę, a nawet zagrażać życiu. W wyniku ciężkiego odwodnienia dochodzi bowiem do zaburzeń i poważnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu wielu narządów.
Zapobieganie odwodnieniu
Aby zapobiec odwodnieniu, należy regularnie poić malucha wodą w temperaturze pokojowej z dodatkiem elektrolitów. Ze szczególnym przypadkiem mamy do czynienia, gdy dziecko wymiotuje przy okazji biegunki – wówczas nawadnianie nie będzie tak efektywne. Ważne jest, by podawać dziecku płyny w temperaturze pokojowej, często (co kilka minut), w mniejszych porcjach.
Kiedy konieczna jest wizyta u lekarza
Wystąpienie objawów biegunki nie zawsze oznacza konieczność udania się od razu do lekarza pediatry. W większości przypadków nie może on zalecić niczego więcej niż możemy sami zrobić w domu – odpowiedniego nawadniania, podania probiotyku, pilnowania, aby dziecko odpowiednio się odżywiało oraz obserwacji dziecka. Ostra biegunka u niemowlaka ustępuje zazwyczaj sama i rutynowa diagnostyka mikrobiologiczna nie jest wskazana ze względu na dość długi czas oczekiwania na wynik.
Sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej
Bezwzględnie należy udać się do lekarza, jeżeli zauważa się u dziecka następujące objawy:
- krew lub śluz w stolcu,
- niechęć do jedzenia i picia,
- objawy odwodnienia (spadek masy ciała >9%),
- niepowodzenie nawadniania doustnymi preparatami,
- towarzyszące zaburzenia neurologiczne (rozdrażnienie, apatia, senność),
- uporczywe lub żółciowe wymioty,
- brak możliwości zapewnienia odpowiedniej opieki w domu,
- brak poprawy lub nasilające się objawy.
Wskazaniem do wizyty u lekarza jest również wiek dziecka do 2. miesiąca życia. Jeśli w kale znajduje się krew, dziecko odczuwa silny ból brzucha, biegunka trwa kilka dni lub występuje problem z podawaniem maluchowi odpowiedniej ilości płynów, konieczna jest jak najszybsza wizyta u lekarza. Konsultacji wymaga także każda biegunka pojawiająca się u dzieci poniżej 12. miesiąca życia.
Wskazania do hospitalizacji
Na konieczność przeprowadzenia dodatkowej diagnostyki bakteriologicznej wraz z hospitalizacją dziecka wskazują:
- krew lub śluz w stolcu,
- gorączka przekraczająca 40°C,
- objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego,
- odbyta podróż do krajów o zwiększonym ryzyku infekcji bakteryjnej,
- zachorowania epidemiczne.
Rodzaje biegunek u niemowląt
Biegunkę możemy podzielić na ostrą, trwającą do 10. dni, oraz przewlekłą, trwającą ponad 10 dni. W większości przypadków dolegliwości ustępują w sposób samoistny i nie wymagają podawania żadnych leków przeciwbiegunkowych. Jednak niektóre rodzaje biegunek wymagają szczególnej uwagi i specjalistycznego leczenia.
Biegunka pędraków
Biegunka pędraków (niespecyficzna biegunka przewlekła) jest jedną z najczęściej diagnozowanych biegunek przewlekłych u niemowląt i dzieci. Zwyczajowo występuje między 1. a 3. rokiem życia, a objawy ustają samoczynnie około 4. roku życia. Związana jest z niezrównoważoną dietą – znaczną przewagą napojów (zwłaszcza dosładzanych) nad posiłkami stałymi, które w dodatku są ubogotłuszczowe. Dziecko w przypadku takiej biegunki rozwija się prawidłowo i zbilansowanie diety powinno pomóc w ustąpieniu objawów.
Biegunka wrodzona
Biegunka wrodzona – sodowa lub chlorowa – jest wynikiem mutacji genetycznych. Charakterystyczna dla obrazu tego typu rozwolnienia jest wodnista biegunka wiążąca się z utratą cennych dla organizmu jonów. Nieleczona może prowadzić do powikłań ze strony nerek oraz opóźnienia rozwoju. Wymaga specjalistycznego leczenia pod nadzorem lekarza.
Biegunki niepoddające się leczeniu
Warto wspomnieć również o biegunkach niepoddających się leczeniu, które ujawniają się u dziecka około 3. miesiąca życia. Jako przyczynę wskazuje się wrodzony zanik mikrokosmków, dysplazję epitelialną, biegunkę fenotypową, enteropatię immunologiczną czy enteropatię autoimmunizacyjną. Biegunki takie wiążą się z trwającymi wodnistymi biegunkami i wymagają specjalistycznej diagnostyki oraz leczenia.
Leki i preparaty dostępne w aptece
W aptece dostępne są różne preparaty przeciwbiegunkowe dla dzieci, które ograniczają się w zasadzie do kilku substancji. Wybierając tabletki, syrop czy krople na biegunkę dla dzieci, należy się w pierwszej kolejności kierować wiekiem dziecka. Dla niemowląt bezpieczne będą elektrolity i probiotyki, natomiast starsze pociechy mogą również sięgnąć po preparaty w kapsułkach i tabletkach.
Diosmektyt
Jedną z najpopularniejszych substancji stosowanych w leczeniu biegunki u dzieci jest diosmektyt. To naturalny krzemian glinu i magnezu, który powleka błonę śluzową przewodu pokarmowego, zwiększając wytrzymałość na czynniki drażniące. Diosmektyt można znaleźć w popularnych saszetkach do rozpuszczania. Preparat ten stosuje się w przypadku ostrej i przewlekłej biegunki.
Węgiel aktywny
Inną opcją na rozwolnienie u dzieci jest syrop na biegunkę na bazie węgla, który pochłania szkodliwe toksyny. Węgiel wiąże na swojej powierzchni toksyny bakteryjne odpowiedzialne za biegunkę, pomagając w łagodzeniu objawów. Nie zaleca się jednak podawania węgla aktywnego niemowlętom.
Inne preparaty
Po 6. roku życia dzieci mogą zażywać nifuroksazyd dedykowany na biegunkę pochodzenia bakteryjnego lub loperamid, który cechuje wysoka skuteczność. Jednak podstawą leczenia rozwolnienia zawsze powinny być elektrolity przeznaczone dla dzieci i niemowląt. Według najnowszych wytycznych antybiotykoterapia biegunki ostrej została ograniczona do leczenia infekcji współistniejących, chyba że w kale zaobserwowano krew.
Profilaktyka biegunek u niemowląt
Najlepszym sposobem jest unikanie pojawienia się choroby u dziecka przez naukę zasad podstawowej higieny. Przestrzeganie prostych zasad może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia biegunki u najmłodszych dzieci.
Higiena podstawą zapobiegania
Podstawowe zasady higieny obejmują częste mycie rąk, szczególnie podczas przygotowania posiłków, a także mycie owoców i warzyw przed spożyciem. Rodzice powinni zwracać uwagę na czystość butelek, smoczków i innych przedmiotów, które trafiają do buzi dziecka. Regularne mycie zabawek i dezynfekcja powierzchni, z którymi styka się niemowlę, również pomaga w zapobieganiu infekcjom.
Szczepienia ochronne
W Polsce dostępna jest szczepionka na rotawirusy, czyli na najczęstsze czynniki wywołujące ostrą biegunkę u niemowląt. Jest to szczepionka doustna, realizowana w 3 dawkach w ramach kalendarza szczepień ochronnych. Pierwszą dawkę należy podać między 6. a 12. tygodniem życia. Szczepionka zmniejsza ryzyko hospitalizacji ze względu na zmniejszenie ciężkości przebiegu zakażenia.
Postępowanie w przypadku wymiotów towarzyszących biegunce
Ze szczególnym przypadkiem mamy do czynienia, gdy dziecko wymiotuje przy okazji biegunki. Wówczas nawadnianie nie będzie tak efektywne i wymaga szczególnego podejścia. Wymioty dodatkowo zwiększają ryzyko odwodnienia, dlatego należy zachować szczególną ostrożność.
Ważne jest, by podawać dziecku płyny w temperaturze pokojowej, często (co kilka minut), w mniejszych porcjach. Gdy matka karmi piersią, może po prostu częściej przystawiać dziecko do piersi, oferując krótsze, ale częstsze karmienia. Należy unikać podawania dużych ilości płynów jednorazowo, ponieważ może to prowokować kolejne wymioty.
W przypadku uporczywych wymiotów, które uniemożliwiają skuteczne nawadnianie doustne, konieczna jest wizyta u lekarza. Lekarz może zalecić nawadnianie dożylne w warunkach szpitalnych, aby zapobiec poważnemu odwodnieniu organizmu.
Co warto zapamietać?:
- Biegunka u niemowlaka to co najmniej 3 luźne stolce dziennie lub jeden z krwią/ropą; kluczowe jest nawodnienie.
- Najczęstsze przyczyny to zakażenia wirusowe (rotawirusy, norowirusy) oraz nietolerancje pokarmowe; 35-50% przypadków ustępuje samoistnie w 5-7 dni.
- Podstawą leczenia jest nawadnianie, najlepiej roztworami elektrolitowymi; mleko matki wspiera nawadnianie i dostarcza przeciwciał.
- Objawy odwodnienia to suche wargi, ciemniejszy mocz, apatia; w przypadku ich wystąpienia należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.
- Probiotyki (np. Lactobacillus rhamnosus GG) mogą wspierać odbudowę flory jelitowej, ale nie zastępują nawadniania; ważne jest także przestrzeganie zasad higieny i szczepienia przeciw rotawirusom.
