Temperatura ciała niemowlaka to temat, który budzi wiele emocji wśród młodych rodziców. Każdy wzrost lub spadek wartości na termometrze może wywoływać niepokój i pytania o zdrowie maluszka. Warto jednak pamiętać, że temperatura u najmłodszych dzieci podlega naturalnym wahaniom i nie zawsze oznacza chorobę.
Prawidłowa temperatura ciała u niemowlaka
Temperatura ciała noworodka i niemowlaka różni się od tej u dzieci starszych oraz dorosłych. Organizm maluszka dopiero uczy się regulować ciepłotę wewnętrzną, dlatego wartości uznawane za prawidłowe mogą być nieco wyższe niż u starszych dzieci. Prawidłowa temperatura skóry noworodka wynosi 36,0-36,5°C, natomiast temperatura wewnętrzna mieści się w zakresie 36,5-37,5°C.
Miejsce pomiaru ma istotne znaczenie dla interpretacji wyniku. Temperatura mierzona w odbycie jest najwyższa i u niemowląt zawiera się między 36,6 a 37,9°C. Pomiar pod pachą daje niższe wartości – od 34,7 do 37,3°C. Z kolei pomiar na czole wskazuje zakres 35,6-37,9°C, a w uchu 35,7-37,5°C. Te różnice wynikają z odmiennej temperatury powierzchni ciała w porównaniu z wnętrzem organizmu.
Warto zauważyć, że temperatura u niemowląt zmienia się w ciągu doby. Rano odczyty są zazwyczaj niższe, wieczorem zaś wyższe – różnica może wynosić nawet 0,5°C. Nie powinno więc dziwić, gdy poranny pomiar wskazuje 36,2°C, a wieczorny osiąga 37°C. To naturalna prawidłowość związana z rytmem dobowym organizmu.
Czynniki wpływające na temperaturę
Na temperaturę ciała niemowlaka wpływa wiele czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Aktywność fizyczna, nawet tak niewielka jak intensywny płacz czy zabawa, może podnieść temperaturę o 0,2-0,5°C. Podobnie działa ciepła kąpiel, zbyt ciepłe ubranie czy wysoka temperatura w pomieszczeniu.
Głód, zmęczenie i stres również mogą wpłynąć na wynik pomiaru. Dlatego najlepiej mierzyć temperaturę, gdy dziecko jest spokojne i wypoczęte. Nie należy wykonywać pomiaru bezpośrednio po karmieniu ciepłym pokarmem, intensywnej zabawie czy powrocie z chłodniejszego pomieszczenia. Warto odczekać kilkanaście minut, aby organizm maluszka ustabilizował swoją temperaturę.
Stan podgorączkowy u niemowlaka
Stan podgorączkowy to sytuacja, w której temperatura ciała jest podwyższona, ale jeszcze nie osiąga wartości uznawanych za gorączkę. U niemowląt mówi się o stanie podgorączkowym, gdy temperatura mierzona pod pachą wynosi 37,3-38°C, a w odbycie 37,7-38,5°C. U dzieci starszych przedział ten jest nieco inny i wynosi 37-37,9°C.
Stan podgorączkowy często oznacza, że organizm rozpoczyna walkę z potencjalnymi patogenami. Może być pierwszym sygnałem rozwijającej się infekcji, choć nie zawsze musi prowadzić do pełnoobjawowej choroby. Czasami podwyższona temperatura wynika po prostu z przegrzania organizmu lub nadmiernej aktywności dziecka.
Jak postępować przy stanie podgorączkowym
Temperatury z zakresu stanu podgorączkowego nie powinno się obniżać za pomocą leków. Organizm potrzebuje czasu, aby samodzielnie poradzić sobie z sytuacją. Najważniejsze jest zapewnienie dziecku odpoczynku i komfortu. Należy regularnie kontrolować temperaturę, obserwując, czy nie wzrasta dalej.
Kluczowe znaczenie ma odpowiednie nawodnienie malucha. Warto częściej oferować pierś lub butelkę, aby zapobiec odwodnieniu. Ubranie dziecka powinno być lekkie, przewiewne – nie należy go okrywać dodatkowymi kocami. Temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić około 20-21°C, co zapewni komfortowe warunki bez przegrzewania organizmu.
Gorączka u niemowlaka – kiedy się niepokоić
Gorączka u niemowlaka występuje, gdy temperatura mierzona w odbycie osiąga lub przekracza 38,5°C, a pod pachą 38°C. Jest to naturalna reakcja obronna organizmu na infekcję. Wzrost temperatury stymuluje układ immunologiczny do bardziej intensywnego działania, zwiększa produkcję przeciwciał i aktywność białych krwinek.
Gorączka sama w sobie nie jest niebezpieczna dla dziecka. Stanowi mechanizm obronny, który pomaga zwalczać patogeny poprzez stworzenie dla nich niekorzystnych warunków. Wysoka temperatura utrudnia wirusom i bakteriom rozmnażanie się, jednocześnie wspierając procesy obronne organizmu. Niemniej jednak przyczyny gorączki mogą być bardzo różne – od błahych infekcji wirusowych po poważniejsze schorzenia.
Objawy towarzyszące gorączce
Dziecko z gorączką zachowuje się inaczej niż zwykle. Staje się bardziej marudne, wykazuje mniejszą chęć do zabawy, więcej śpi i ma obniżony apetyt. Mogą pojawić się dreszcze, zaczerwienienie twarzy, uczucie osłabienia. Maluch może być niespokojny, trudniej go uspokoić, a czasami wręcz przeciwnie – staje się apatyczny i ospały.
Szczególną uwagę należy zwrócić na objawy towarzyszące gorączce. Ważniejsze od samej wysokości temperatury jest zachowanie dziecka między szczytami gorączki oraz obecność innych symptomów. To one decydują o konieczności pilnej konsultacji lekarskiej.
Kiedy natychmiast udać się do lekarza
Jeżeli niemowlę ma mniej niż sześć miesięcy i występuje u niego wysoka temperatura, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. W przypadku dzieci poniżej trzech miesięcy każda gorączka wymaga pilnej konsultacji medycznej. Młodszy wiek dziecka oznacza większe ryzyko poważnych powikłań.
Pilnej pomocy medycznej wymagają sytuacje, gdy u dziecka występują następujące objawy:
- sztywność karku lub nadwrażliwość na dotyk,
- uniesione i pulsujące ciemiączko,
- intensywne wymioty i odmowa przyjmowania płynów,
- wysypka, szczególnie nieprzygasająca pod uciskiem,
- nadmierna senność, trudności z wybudzeniem,
- problemy z oddychaniem,
- silny ból ograniczający ruchomość.
Metody mierzenia temperatury u niemowlaka
Właściwie wykonany pomiar temperatury ma kluczowe znaczenie w dalszym postępowaniu. Wybór miejsca pomiaru i rodzaju termometru zależy przede wszystkim od wieku dziecka. Obecnie do mierzenia rekomendowane są termometry elektroniczne, najlepiej z miękką końcówką, które są bezpieczne i dokładne.
Pomiar pod pachą
Mierzenie temperatury pod pachą jest bezpieczne, higieniczne i dobrze odzwierciedla temperaturę ciała, o ile zostanie prawidłowo wykonane. To zalecana metoda dla noworodków. Należy położyć malucha na plecach lub boku i umieścić zdezynfekowaną końcówkę termometru w środku dołu pachowego. Następnie przytrzymać ramię przy boku ciała przez minimum 5 minut, uważając, aby między końcówką termometru a skórą nie było przestrzeni powietrznej.
Dziecko w trakcie mierzenia powinno być odpowiednio przykryte kocykiem lub pozostawać na rękach opiekuna. Spokój maluszka ułatwia dokładny pomiar. Termometr elektroniczny dotykowy jest najlepszym wyborem do tego typu pomiaru, ponieważ sygnalizuje dźwiękiem zakończenie procedury.
Pomiar w odbycie
Pomiar w odbycie jest powszechnie stosowany u niemowląt i dzieci do drugiego roku życia. Daje najbardziej dokładny wynik temperatury wewnętrznej organizmu. Należy jednak pamiętać, że manewr ten wiąże się z ryzykiem uszkodzenia delikatnej śluzówki, dlatego wymaga szczególnej ostrożności.
Dziecko należy położyć na plecach lub boku, następnie włożyć zdezynfekowaną i natłuszczoną końcówkę termometru maksymalnie 2 cm w głąb odbytu na 2-3 minuty. Od wyniku pomiaru trzeba odjąć 0,5°C, aby uzyskać prawidłową wartość temperatury ciała dziecka. Ta metoda, choć dokładna, rzadko znajduje uznanie u maluchów ze względu na dyskomfort.
Pomiar na czole
Termometry bezdotykowe czołowe cieszą się dużą popularnością wśród rodziców. Obsługa jest prosta, a pomiar trwa zaledwie kilka sekund, co znacznie zmniejsza stres dla dziecka. Wystarczy skierować urządzenie na środek czoła lub tętnicę skroniową, aby w mgnieniu oka uzyskać wynik.
Pomiar może być jednak mniej dokładny niż tradycyjne metody. Na wynik wpływają pot, włosy przesłaniające czoło czy temperatura otoczenia. Błąd pomiarowy wynosi około 0,2°C. Dlatego termometry czołowe nie są rekomendowane u najmłodszych dzieci, choć mogą służyć jako szybka orientacyjna ocena temperatury.
Pomiar w uchu
Elektroniczne termometry douszne mierzą temperaturę na błonie bębenkowej i są bardzo dokładne. Wymagają jednak prawidłowej techniki – należy pociągnąć lekko ucho do góry i przodu, co prostuje przewód słuchowy i pozwala na odpowiednie wprowadzenie końcówki. Pomiar trwa tylko kilka sekund.
Metoda ta może wiązać się z dyskomfortem dla dziecka i wymaga pewnej wprawy. Przy stanie zapalnym ucha pomiar nie będzie miarodajny. Dodatkowo zalegająca woskowina może wpłynąć na dokładność wyniku. Wadą jest również stosunkowo wysoka cena tych urządzeń w porównaniu z tradycyjnymi termometrami elektronicznymi.
Rodzaje termometrów
Na polskim rynku dostępne są trzy podstawowe typy termometrów, które różnią się czasem pomiaru, miejscem wykonywania oraz możliwym błędem pomiarowym. Każdy typ ma swoje zalety i ograniczenia, dlatego warto poznać ich charakterystykę przed dokonaniem zakupu.
Termometr cieczowy
Termometr cieczowy to najstarszy typ urządzenia do mierzenia temperatury. Obecnie dostępne modele zawierają galinstan – stop galu, indu i cyny. Przed 2009 rokiem popularne były termometry rtęciowe, które zostały wycofane z powodu toksyczności rtęci.
Termometry cieczowe można stosować do pomiaru w jamie ustnej, dole pachowym oraz odbycie. Czas pomiaru wynosi od 4 do 10 minut, co może być uciążliwe przy niespokojnym dziecku. Zakres wykrywanych temperatur to 35-42°C, a błąd pomiarowy wynosi jedynie ±0,1°C. Między kolejnymi pomiarami konieczne jest strząsanie cieczy, aby słup opadł do wartości minimalnych.
Termometr elektroniczny dotykowy
Termometry elektroniczne dotykowe to obecnie najbardziej rekomendowana opcja dla niemowląt. Można ich używać pod pachą, w jamie ustnej i odbycie. Czas pomiaru to zaledwie 10-15 sekund, co stanowi ogromną zaletę przy pomiarach u małych dzieci. Błąd pomiarowy jest niewielki i wynosi tylko +0,1°C.
Urządzenie sygnalizuje dźwiękiem zakończenie pomiaru, co ułatwia obsługę. Kolejne pomiary można wykonywać w krótkich odstępach czasowych. Termometry te są bezpieczne, dokładne i stosunkowo niedrogie, dlatego stanowią doskonały wybór dla rodziców niemowląt. Warto wybierać modele z miękką, elastyczną końcówką, która zwiększa bezpieczeństwo pomiaru.
Termometr elektroniczny bezdotykowy
W grupie termometrów bezdotykowych wyróżniamy modele douszne i czołowe. Termometry douszne służą do wykonywania pomiarów na błonie bębenkowej i wymagają prawidłowej techniki wprowadzania sondy. Termometry czołowe dają szeroki zakres możliwych miejsc pomiaru na całym ciele.
Niewątpliwą zaletą jest bardzo krótki czas pomiaru – zaledwie kilka sekund – oraz szeroki zakres rejestrowanych temperatur. Niestety charakteryzują się największym możliwym błędem pomiarowym oraz sporą podatnością na czynniki zewnętrzne. Termometry czołowe są wrażliwe na zmiany temperatury otoczenia, pot i włosy przesłaniające czoło.
Jak często sprawdzać temperaturę u niemowlaka
Gdy dziecko ma gorączkę, należy regularnie sprawdzać mu temperaturę i stan ogólny. Równie ważne jest jednak, aby maluch mógł jak najwięcej odpoczywać, co wspomaga walkę z infekcją. Jak pogodzić te dwie potrzeby? Obserwuj dziecko zarówno w stanie czuwania, jak i snu – zwróć uwagę na zachowanie i regularność oddychania.
Mierz temperaturę za każdym razem, gdy dziecko jest wyraźnie rozdrażnione lub gdy zmienia się jego stan i zachowanie. Nie musisz budzić malucha do pomiaru, jeśli gorączka nie przeszkadza mu w śnie. Jeśli jednak sen trwa dłużej niż zwykle lub dziecko zasypia o nietypowej porze, sprawdzaj od czasu do czasu, czy się wybudza, oferuj coś do picia i wtedy monitoruj temperaturę.
Odnotowuj godziny pomiarów i wysokość gorączki – te informacje mogą być niezwykle pomocne podczas konsultacji lekarskiej i pozwolą lekarzowi lepiej ocenić przebieg choroby.
Zasady prawidłowego monitorowania
Bardzo ważne jest wykonywanie kolejnych pomiarów w tym samym miejscu na ciele dziecka. Pozwala to na porównywanie wyników i śledzenie tendencji zmian temperatury. Dla uzyskania wyników powtarzalnych konieczne jest również używanie tego samego termometru, ponieważ poszczególne typy urządzeń charakteryzują się różnym marginesem błędu pomiarowego.
Nie należy mierzyć temperatury tuż po zabawie, gdy dziecko wróciło z chłodniejszego pomieszczenia, po obfitym i ciepłym posiłku czy bezpośrednio po kąpieli. Warto odczekać kilkanaście minut, aby organizm ustabilizował swoją temperaturę. Również sam termometr powinien mieć temperaturę pokojową – wychłodzone urządzenie może wskazywać błędne pomiary.
Niska temperatura u niemowlaka
Noworodki i małe niemowlęta, szczególnie wcześniaki oraz dzieci urodzone z małą masą urodzeniową, są narażone na utratę ciepła. Zbyt niska temperatura ciała może być dla nich sytuacją bardzo groźną. Dzieje się tak, ponieważ tkanka podskórna jest u nich cienka, proporcja powierzchni ciała do masy zwiększona, a zapasy glikogenu zmniejszone.
O obniżonej temperaturze mówimy, gdy jej zakres spada poniżej 36,6°C, ale jest wyższy niż 35°C. Hipotermia, czyli wychłodzenie organizmu, to temperatura poniżej 35°C. Wcześniaki są szczególnie zagrożone, ponieważ mają obniżone napięcie mięśniowe i nie mogą „zwinąć się”, aby utrzymać ciepło, jak robią to noworodki donoszone.
Mechanizmy utraty ciepła
Istnieje kilka mechanizmów, przez które najmłodsze dzieci tracą ciepło. Promieniowanie oznacza stratę ciepła od dziecka do chłodniejszego otoczenia, szczególnie gdy maluch leży w pobliżu zimnej ściany lub okna. Kondukcja to bezpośrednia utrata ciepła do powierzchni, z którą dziecko jest w kontakcie.
Konwekcja polega na stracie ciepła do powietrza, zwłaszcza przy obecnych przeciągach. Parowanie oznacza utratę ciepła w następstwie odparowywania wody ze skóry – jest to szczególnie istotne bezpośrednio po urodzeniu, dlatego należy szybko osuszyć ciało noworodka. Wszystkie te mechanizmy działają jednocześnie i mogą prowadzić do szybkiego wychłodzenia organizmu.
Skutki niskiej temperatury
Następstwa znacznego oziębienia ciała są bardzo niekorzystne dla niemowlaka. Może dojść do obniżenia poziomu glukozy we krwi, zwiększenia zapotrzebowania na tlen, kwasicy metabolicznej, zaburzeń krzepliwości krwi i spowolnienia wzrastania. W skrajnych przypadkach występują bezdechy i stan zagrożenia życia.
Jak sprawdzić, czy maluch nie marznie? Po pierwsze dotykiem – stopy dziecka są zdecydowanie chłodne i stają się zimniejsze, zanim ochłodzi się całe ciało. Dziecko jest mniej aktywne, słabo ssie i płacze. W takiej sytuacji należy zmierzyć temperaturę ciała i podjąć działania mające na celu ogrzanie malucha.
Optymalna temperatura w pomieszczeniu dla niemowlaka
Na temperaturę ciała niemowlaka mają wpływ czynniki zewnętrzne, dlatego tak ważne jest zapewnienie odpowiednich warunków w domu. Optymalnie w ciągu dnia temperatura powinna wynosić 21-22°C, zaś w nocy nie przekraczać 20°C – najlepiej między 18-19°C. Chłodniejsze pomieszczenie w nocy sprzyja głębszemu i zdrowszemu snowi.
Zbyt wysoka temperatura w pokoju może prowadzić do przegrzania organizmu dziecka, co objawia się podwyższoną temperaturą ciała, nadmiernym poceniem się i niepokojem. Z kolei zbyt niska temperatura naraża maluszka na wychłodzenie, szczególnie w nocy, gdy dziecko śpi i jest mniej aktywne. Warto regularnie sprawdzać temperaturę w pomieszczeniu za pomocą termometru pokojowego.
Właściwe ubieranie niemowlaka
Równie ważne jak temperatura otoczenia jest odpowiednie ubieranie dziecka. Zasada mówi, że niemowlę powinno mieć na sobie jedną warstwę więcej niż dorosły w tych samych warunkach. Nie należy jednak przesadzać z okrywaniem malucha, ponieważ może to prowadzić do przegrzania.
Najlepiej sprawdzić, czy dziecku jest odpowiednio ciepło, dotykając jego karku lub pleców – powinny być ciepłe, ale nieспоcone. Zimne stopy nie zawsze oznaczają, że dziecku jest za zimno, ponieważ krążenie u niemowląt nie jest jeszcze w pełni rozwinięte. Bardziej miarodajne jest sprawdzenie temperatury tułowia.
Postępowanie przy podwyższonej temperaturze
Niezależnie od wyników temperatury zawsze należy dbać o odpowiednie nawodnienie dziecka. W okresie gorączki podaż płynów powinna być zwiększona ze względu na wzmożone pocenie się. Niemowlęta karmione piersią powinny być częściej przykładane do piersi, dzieci starsze – zachęcane do picia wody lub rozcieńczonych soków.
Przy stanie podgorączkowym pomocne mogą być ciepłe kąpiele, które nie obniżają gwałtownie temperatury, ale przynoszą ulgę i komfort. Przy wyższych temperaturach można zastosować chłodne okłady na pachwiny lub czoło. Nie należy jednak stosować lodowatych okładów, które mogą wywołać dreszcze i paradoksalnie podnieść temperaturę wewnętrzną organizmu.
Leki przeciwgorączkowe
Jeśli temperatura przekracza 38,5°C i dziecko źle się czuje, można podać lek przeciwgorączkowy. Preparatami rekomendowanymi dla niemowląt są syropy lub czopki z paracetamolem lub ibuprofenem. Dawkowanie powinno być dostosowane do masy ciała dziecka zgodnie z zaleceniami producenta lub lekarza.
Nie należy podawać leków przeciwgorączkowych profilaktycznie ani zbyt często. Gorączka jest naturalną reakcją obronną organizmu i w wielu przypadkach pomaga w zwalczaniu infekcji. Leki powinny być stosowane, gdy temperatura jest wysoka i dziecko odczuwa dyskomfort, a nie przy każdym niewielkim podwyższeniu temperatury.
Gorączka poszczepienna u niemowlaka
Podwyższona temperatura czy łagodna gorączka po szczepieniu to dobrze znana rodzicom reakcja. Jest to normalna odpowiedź układu immunologicznego na wprowadzoną szczepionkę. Gorączka poszczepienna zwykle pojawia się w ciągu pierwszych 24-48 godzin po szczepieniu i ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni.
Temperatura po szczepieniu rzadko przekracza 38,5°C. Towarzyszyć jej mogą inne objawy, takie jak zaczerwienienie i bolesność w miejscu wkłucia, osłabienie, senność czy drażliwość. To wszystko normalne reakcje poszczepienne, które nie powinny budzić niepokoju. Warto jednak monitorować stan dziecka i w razie wątpliwości skonsultować się z lekarzem.
Kiedy zgłosić się po pomoc
Choć gorączka poszczepienna jest zjawiskiem normalnym, istnieją sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej. Należy skontaktować się z lekarzem, jeśli temperatura przekracza 39°C, utrzymuje się dłużej niż 48 godzin lub towarzyszy jej wysypka, wymioty, drgawki czy inne niepokojące objawy. Również znaczne pogorszenie stanu ogólnego dziecka jest wskazaniem do wizyty u pediatry.
Przed szczepieniem warto zapytać lekarza o możliwe reakcje poszczepienne i sposób postępowania w przypadku ich wystąpienia. Niektórzy lekarze zalecają profilaktyczne podanie leku przeciwgorączkowego bezpośrednio po szczepieniu, inni preferują obserwację i reagowanie tylko w przypadku wystąpienia objawów.
Skoki temperatury u niemowlaka
Z medycznego punktu widzenia skoki temperatury ciała oznaczają sytuację, w której po wzroście następuje spadek i ponowny szybki wzrost. Ma to miejsce na przykład w sepsie i niektórych infekcjach wirusowych. To nie jest norma i zwykle taka sytuacja wymaga pilnej konsultacji lekarza.
Skoki temperatury mogą świadczyć o poważnej infekcji lub zaburzeniach w funkcjonowaniu układu termoregulacyjnego. Jeśli zauważysz, że temperatura dziecka gwałtownie rośnie i spada w krótkich odstępach czasu, nie wahaj się skontaktować z lekarzem. Taki przebieg gorączki wymaga dokładnej diagnostyki i ustalenia przyczyny.
Przyczyny gorączki u niemowląt
Wzrost temperatury jest związany z wytwarzaniem i uwalnianiem pirogenów zewnętrznych – substancji produkowanych przez patogeny, takie jak bakterie, wirusy i grzyby. Następnie dochodzi do wytwarzania pirogenów endogennych przez komórki układu odpornościowego, które powodują produkcję prostaglandyn w ośrodku regulacji temperatury zlokalizowanym w podwzgórzu.
Najczęstszą przyczyną gorączki u niemowląt są infekcje – zarówno wirusowe, jak i bakteryjne. Może to być przeziębienie, grypa, angina, zapalenie zatok, infekcja dróg moczowych czy dolegliwości przewodu pokarmowego. Gorączka towarzyszy również chorobom wieku dziecięcego, takim jak różyczka, ospa wietrzna czy świnka.
Inne przyczyny podwyższonej temperatury
Mniej oczywiste przyczyny gorączki to stosowanie niektórych leków, problemy tarczycowe czy choroby autoimmunologiczne. U niemowląt gorączka może również wynikać z przegrzania organizmu, na przykład gdy dziecko jest zbyt ciepło ubrane lub przebywa w nadmiernie ogrzanym pomieszczeniu.
Czasami trudno jest ustalić dokładną przyczynę gorączki, szczególnie u małych dzieci, które nie potrafią jeszcze powiedzieć, co je boli. Dlatego tak ważna jest obserwacja objawów towarzyszących i zachowania dziecka. To one często dają wskazówki co do źródła problemu i pomagają lekarzowi w postawieniu diagnozy.
Co warto zapamietać?:
- Prawidłowa temperatura ciała niemowlaka wynosi 36,5-37,5°C, a pomiar w odbycie może wynosić 36,6-37,9°C.
- Stan podgorączkowy u niemowlaka to temperatura 37,3-38°C (pod pachą) i 37,7-38,5°C (w odbycie); nie należy go obniżać lekami.
- Gorączka u niemowlaka to temperatura powyżej 38°C (pod pachą) i 38,5°C (w odbycie); wymaga obserwacji i ewentualnej konsultacji lekarskiej.
- Optymalna temperatura w pomieszczeniu dla niemowlaka to 21-22°C w ciągu dnia i 18-19°C w nocy; należy unikać przegrzania i wychłodzenia.
- W przypadku gorączki poszczepiennej, temperatura rzadko przekracza 38,5°C; należy monitorować stan dziecka i skonsultować się z lekarzem przy niepokojących objawach.
