Łzawiące oko u niemowlaka budzi niepokój wielu rodziców, szczególnie gdy objaw ten pojawia się w pierwszych tygodniach życia maluszka. Warto wiedzieć, że problem ten dotyka nawet 5% noworodków i niemowląt. Znajomość przyczyn oraz właściwych metod postępowania pozwala skutecznie pomóc dziecku i uniknąć powikłań.
Dlaczego niemowlę ma łzawiące oczy
Narząd wzroku noworodka przechodzi intensywny proces dojrzewania w pierwszych miesiącach życia. Gruczoły łzowe tuż po urodzeniu są jeszcze niedojrzałe i produkują minimalną ilość płynu łzowego, wystarczającą jedynie do podstawowego nawilżenia gałki ocznej. Pierwsze prawdziwe łzy pojawiają się dopiero około trzeciego miesiąca życia dziecka, kiedy układ łzowy osiąga odpowiedni poziom rozwoju.
Łzawienie oczu przed tym okresem powinno zwrócić uwagę opiekunów, ponieważ może sygnalizować różne problemy zdrowotne. Przeszklone spojrzenie, nadmierne gromadzenie się płynu w oczach lub widoczna wydzielina w kącikach powiek to sygnały wymagające obserwacji, a często także konsultacji medycznej.
Niedrożność kanalików nosowo-łzowych
Najczęstszą przyczyną łzawienia u najmłodszych dzieci jest niedrożność kanalików nosowo-łzowych. W prawidłowych warunkach kanaliki te stanowią połączenie między wewnętrznym kącikiem oka a jamą nosową, umożliwiając odpływ łez. W życiu płodowym te drogi łzowe zamyka cienka błona, która powinna samoistnie pęknąć podczas porodu lub w pierwszych dniach po narodzinach.
Gdy błona nie pęka naturalnie, kanaliki pozostają zablokowane. Łzy nie mają wówczas drogi odpływu i gromadzą się w worku spojówkowym, co prowadzi do charakterystycznych objawów. Problem może dotyczyć jednego lub obu oczu, w zależności od tego, które kanaliki pozostały niedrożne. Objawy zwykle pojawiają się około 21 dnia życia maluszka, choć mogą wystąpić wcześniej lub później.
W miejscu, gdzie gromadzą się łzy, tworzą się idealne warunki do namnażania bakterii. Dlatego niedrożność kanalików często prowadzi do wtórnych infekcji bakteryjnych, objawiających się ropną wydzieliną, szczególnie widoczną po dłuższym śnie dziecka.
Zapalenie spojówek
Zapalenie spojówek u niemowląt może mieć różne podłoże – bakteryjne, wirusowe, grzybicze lub alergiczne. Bakteryjne zapalenie spojówek charakteryzuje się gęstą, żółtą wydzieliną ropną, która skleja rzęsy i powieki, zwłaszcza po nocy. Stan zapalny początkowo może dotyczyć jednego oka, ale szybko przenosi się na drugie.
Wirusowe zapalenie spojówek często współistnieje z innymi objawami infekcji górnych dróg oddechowych. Dziecko może mieć katar, kaszel, ogólne osłabienie i stan podgorączkowy. Wydzielina w tym przypadku jest bardziej wodnista i przejrzysta niż przy zakażeniu bakteryjnym. Adenowirusy są szczególnie odporne na niekorzystne warunki i łatwo się rozprzestrzeniają, powodując lokalne epidemie w żłobkach i przedszkolach.
Alergiczne zapalenie spojówek objawia się wodnisto-śluzową wydzieliną oraz intensywnym swędzeniem i zaczerwienieniem oczu. Może towarzyszyć mu katar alergiczny, a objawy nasilają się po kontakcie z alergenem – pyłkami roślin, sierścią zwierząt, roztoczami kurzu domowego czy składnikami kosmetyków.
Jaskra wrodzona
Rzadszą, ale poważną przyczyną łzawienia oczu u niemowląt jest jaskra wrodzona. Nieprawidłowy rozwój kąta rogówkowo-tęczówkowego utrudnia odpływ cieczy wodnistej z oka, co prowadzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Choroba ta najczęściej diagnozowana jest w pierwszym roku życia.
Oprócz nadmiernego łzawienia charakterystycznymi objawami są światłowstręt i zaciskanie powiek przez dziecko. Nieleczona jaskra może prowadzić do trwałego uszkodzenia nerwu wzrokowego i utraty wzroku, dlatego wymaga pilnej diagnostyki i leczenia.
Infekcje nabyte podczas porodu
Ropienie oczu u noworodków może być skutkiem infekcji bakteryjnych nabytych w trakcie porodu. Drobnoustroje znajdujące się w kanale rodnym matki lub bakterie ze środowiska szpitalnego mogą kolonizować spojówki dziecka. Objawy mają różne nasilenie – od lekkiego zaczerwienienia po intensywny obrzęk powiek i obfitą ropną wydzielinę sklejającą powieki.
Zabieg Credego, polegający na podaniu kropli azotanu srebra do worka spojówkowego zaraz po porodzie, ma na celu zapobieganie rzeżączkowemu zapaleniu spojówek. Paradoksalnie sam roztwór może czasem wywołać chemiczne zapalenie spojówek, objawiające się przekrwieniem i niewielką surowiczą wydzieliną. Stan ten ma zwykle łagodny przebieg i ustępuje samoistnie w ciągu 2-3 dni przy prawidłowej pielęgnacji.
Objawy wymagające uwagi
Rozpoznanie przyczyny łzawienia oczu u niemowlaka wymaga uważnej obserwacji towarzyszących objawów. Wygląd i konsystencja wydzieliny mogą wskazywać na charakter problemu i pomóc w postawieniu wstępnej diagnozy.
Gęsta, żółta lub żółtozielona wydzielina sugeruje infekcję bakteryjną. Wydzielina żółto-biała z domieszką śluzu może wskazywać na zakażenie chlamydią. Wodnista, przejrzysta wydzielina częściej towarzyszy infekcjom wirusowym lub reakcjom alergicznym. Biała, śluzowa wydzielina może świadczyć o zespole suchego oka.
Łzawienie jednego oka lub obojga oczu, gromadzenie się ropy lub ropno-śluzowej wydzieliny w kącikach, obrzęk w okolicy oka oraz nawracające stany zapalne to sygnały wymagające konsultacji lekarskiej.
Dodatkowe objawy, które powinny zaniepokoić rodziców, to zaczerwienienie spojówek, obrzęk powiek, sklejanie się rzęs po śnie, światłowstręt, zaciskanie oczu przez dziecko, gorączka lub ogólne pogorszenie stanu zdrowia. Pilnej diagnostyki u specjalisty wymagają zwłaszcza zaburzenia widzenia, zmiany kształtu źrenicy, zmiany przejrzystości rogówki oraz silny ból oka.
Codzienna pielęgnacja oczu niemowlaka
Prawidłowa higiena oczu stanowi podstawę profilaktyki stanów zapalnych i infekcji. Przemywanie oczu noworodka powinno być stałym elementem codziennej pielęgnacji, tak samo jak kąpiel czy zmiana pieluszki. Zaniedbanie higieny może prowadzić do namnażania się bakterii i rozwoju infekcji.
Jak prawidłowo przemywać oczy
Przed każdą pielęgnacją oczu rodzice muszą dokładnie umyć ręce wodą z mydłem i starannie je spłukać. Maluszek powinien leżeć na plecach z delikatnie odchyloną do tyłu główką, najlepiej na przewijaku. Do przemywania używamy przegotowanej wody lub soli fizjologicznej w temperaturze pokojowej.
Do każdego oka stosujemy osobny, jałowy gazik jednorazowego użytku. Przemywanie wykonujemy jednym płynnym, zdecydowanym ruchem od zewnętrznego kącika oka w kierunku nosa. Taki kieruch ruchu pozwala zebrać wydzielinę i zapobiega jej rozprzestrzenianiu się. Jeśli oko nie zostało dokładnie oczyszczone za pierwszym razem, czynność powtarzamy używając świeżego gazika.
Pod pojęciem pielęgnacji oka rozumiemy przemywanie zewnętrznej krawędzi powieki. Nigdy nie otwieramy powiek siłą i nie czyścimy bezpośrednio spojówek. Po przemyciu osuszamy oczy dziecka z nadmiaru płynu, delikatnie przykładając czysty gazik. Higienę oczu wykonujemy dwa razy dziennie – rano i wieczorem.
Czego unikać podczas pielęgnacji
Do przemywania oczu noworodka i niemowlaka nie wolno używać mydła, chusteczek nawilżanych ani innych preparatów, które mogą działać drażniąco i alergizująco. Często stosowane okłady z naparu rumianku obecnie nie są zalecane, ponieważ mogą wywołać reakcję alergiczną u wrażliwego dziecka. Kompresy z herbaty również nie sprawdzą się ze względu na zawartość garbników, które mogą spowodować dodatkowe podrażnienia.
Trzeba również dbać o czystość rączek maluszka, którymi często dotyka oczu, wprowadzając potencjalne zarazki. Niemowlę nie rozumie podstawowych zasad higieny, dlatego rodzic jest odpowiedzialny za częste mycie jego rączek odpowiednimi, delikatnymi kosmetykami przeznaczonymi dla najmłodszych.
Jak pomóc dziecku z łzawiącymi oczami
Sposób postępowania zależy od przyczyny łzawienia i nasilenia objawów. W wielu przypadkach wystarczy intensyfikacja codziennej higieny i zastosowanie domowych metod łagodzących dolegliwości. Gdy objawy utrzymują się lub nasilają, konieczna jest konsultacja lekarska i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Domowe sposoby przynoszące ulgę
Przy łzawiących oczach najważniejsza jest częsta i dokładna higiena. Oczy należy przemywać solą fizjologiczną lub przegotowaną wodą nawet co godzinę, używając za każdym razem świeżych, jałowych gazików. Pamiętamy o zasadzie – jeden gazik do jednego oka, ruch od zewnętrznego do wewnętrznego kącika.
Ulgę mogą przynieść dziecku chłodne kompresy z przegotowanej wody. Można również przyrządzić herbatkę z ziela świetlika, a po ostudzeniu do temperatury pokojowej przemywać nią oczy lub stosować w formie kompresów. W aptekach dostępne są gotowe preparaty wodne wzbogacone w łagodzące wyciągi ziołowe ze świetlika lub jeżówki, które po nakropieniu do oka pomagają usunąć zalegającą wydzielinę.
Nawilżające krople do oczu bez konserwantów, zawierające kwas hialuronowy i ektoinę, wspomagają odbudowę filmu łzowego pełniącego ochronną rolę. Preparaty sztucznych łez mogą przynieść ulgę w przypadku nadmiernego wysuszenia lub podrażnienia oczu.
Masaż woreczka łzowego
W przypadku niedrożności kanalików łzowych wskazane jest wykonywanie delikatnego masażu woreczka łzowego. Technikę masażu powinien pokazać lekarz pediatra lub okulista podczas konsultacji, aby rodzice mogli go prawidłowo wykonywać w domu.
Masaż polega na uciśnięciu palcem wskazującym punktu poniżej wewnętrznego kącika oka i przesunięciu palca ruchem ściągającym w dół. Można również ucisnąć woreczek łzowy przy równoczesnym przyciśnięciu obu kanalików do bocznej kości ściany nosa. Zwiększone ciśnienie w woreczku może doprowadzić do samoistnego pęknięcia błony zamykającej przewód nosowo-łzowy.
Masaż wykonujemy kilka razy dziennie, najlepiej 3-6 razy. Po wykonaniu masażu czyścimy oko z wydzieliny, która może wypływać pod wpływem ucisku. W większości przypadków regularne wykonywanie masażu przez kilka tygodni prowadzi do udrożnienia kanalików bez konieczności interwencji chirurgicznej.
Kiedy udać się do lekarza
Jeżeli mimo odpowiedniej pielęgnacji i stosowania domowych metod łzawienie oczu oraz inne objawy nie ustępują po kilku dniach, należy skonsultować się z pediatrą. Lekarz oceni stan dziecka i w razie potrzeby skieruje małego pacjenta do okulisty w celu szczegółowej diagnostyki.
Pilnej wizyty u specjalisty wymagają sytuacje, gdy łzawieniu towarzyszą:
- intensywne zaczerwienienie i obrzęk powiek,
- obfita ropna wydzielina sklejająca powieki,
- gorączka lub ogólne pogorszenie stanu zdrowia dziecka,
- silny światłowstręt i zaciskanie oczu,
- widoczne zmiany w obrębie rogówki lub źrenicy.
Diagnostyka i badania
Podczas wizyty lekarz przeprowadzi dokładny wywiad i zbada oczy dziecka. W przypadku wątpliwości co do przyczyny łzawienia może wykonać dodatkowe badania – ocenę dna oka, pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego oraz badanie stanu nerwu wzrokowego. Pozwala to wykluczyć poważne schorzenia, takie jak jaskra wrodzona.
Jeśli podejrzewana jest niedrożność kanalików łzowych, okulista może przeprowadzić test przepuszczalności dróg łzowych. W przypadku infekcji bakteryjnej czasem pobiera się wymaz z worka spojówkowego w celu identyfikacji patogenu i dobrania odpowiedniego antybiotyku.
Metody leczenia w zależności od przyczyny
Sposób leczenia łzawiących oczu u niemowlaka zależy od zdiagnozowanej przyczyny problemu. Lekarz dobiera terapię indywidualnie, uwzględniając wiek dziecka, nasilenie objawów i ewentualne choroby współistniejące.
Leczenie niedrożności kanalików łzowych
W przypadku niedrożności kanalików łzowych podstawą terapii jest regularne wykonywanie masażu woreczka łzowego oraz stosowanie preparatów do higieny oczu. Lekarz może zalecić krople z antybiotykiem, aby zapobiec wtórnym zakażeniom bakteryjnym związanym z zaleganiem łez.
Leczenie miejscowe kroplami nie udrażnia kanalików, a jedynie zapobiega zapaleniu. Dlatego tak ważne jest systematyczne wykonywanie masażu. U większości dzieci kanaliki udrażniają się samoistnie w przeciągu kilku tygodni lub miesięcy od porodu, zwykle przed ukończeniem pierwszego roku życia.
Jeśli mimo prawidłowo prowadzonego leczenia zachowawczego kanaliki pozostają niedrożne, a wydzielina wielokrotnie się pojawia powodując kolejne zapalenia spojówek, konieczne może być leczenie zabiegowe. Sondowanie dróg łzowych wykonuje się w szpitalu na bloku operacyjnym, w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym, za pomocą cienkiej sondy mechanicznie udrażniającej kanalik.
Leczenie zakażeń bakteryjnych
Bakteryjne zapalenie spojówek wymaga zastosowania miejscowych preparatów z antybiotykiem. Najczęściej stosuje się krople do oczu zawierające fluorochinolony (norfloksacyna, ofloksacyna) lub maści z neomycyną, gramicydyną, bacytracyną lub polimyksyną. Lekarz dobiera preparat i określa częstotliwość podawania w zależności od nasilenia infekcji.
Podczas stosowania kropli lub maści z antybiotykiem trzeba kontynuować częste przemywanie oczu solą fizjologiczną. Leczenie zwykle trwa 5-7 dni, ale objawy powinny zacząć ustępować już po 2-3 dniach terapii. Jeśli nie nastąpi poprawa, konieczna jest ponowna konsultacja w celu modyfikacji leczenia.
Postępowanie przy infekcjach wirusowych
Wirusowe zapalenie spojówek nie wymaga antybiotykoterapii. Leczenie polega na łagodzeniu objawów i zapobieganiu wtórnemu zakażeniu bakteryjnemu. Stosuje się nawilżające krople do oczu, preparaty sztucznych łez oraz miejscowe leki o działaniu przeciwzapalnym zmniejszające obrzęk.
Chłodne kompresy przynoszą ulgę i zmniejszają dyskomfort dziecka. Infekcja wirusowa zwykle cofa się samoistnie w ciągu 7-10 dni. Podczas choroby trzeba szczególnie dbać o higienę, aby nie przenieść zakażenia na drugie oko lub inne osoby w otoczeniu dziecka.
Leczenie alergicznego zapalenia spojówek
Podstawą terapii alergicznego zapalenia spojówek jest unikanie kontaktu z alergenem. Jeśli to możliwe, należy zidentyfikować substancję wywołującą reakcję i wyeliminować ją z otoczenia dziecka. W przypadku alergii sezonowej na pyłki roślin trzeba ograniczyć przebywanie na zewnątrz w okresach intensywnego pylenia.
Lekarz może zalecić miejscowe leki przeciwhistaminowe w postaci kropli do oczu dostosowanych do wieku dziecka. W cięższych przypadkach konieczne bywa podawanie leków doustnych. Chłodne kompresy i nawilżające krople łagodzą swędzenie i pieczenie oczu.
Zapobieganie problemom z oczami u niemowląt
Wiele problemów z oczami u najmłodszych dzieci można zapobiec poprzez odpowiednią profilaktykę i dbałość o higienę. Świadomi rodzice, którzy znają zasady prawidłowej pielęgnacji, mogą znacząco zmniejszyć ryzyko infekcji i stanów zapalnych.
Codzienna, systematyczna higiena oczu stanowi podstawę profilaktyki. Przemywanie oczu przegotowaną wodą lub solą fizjologiczną dwa razy dziennie usuwa zanieczyszczenia i nadmiar wydzieliny, zapobiegając namnażaniu się bakterii. Pamiętajmy o czystości rączek dziecka, którymi często dotyka twarzy i oczu.
W otoczeniu niemowlaka należy unikać drażniących substancji, takich jak dym papierosowy, intensywne zapachy perfum czy środków chemicznych. Warto również dbać o odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach, szczególnie w sezonie grzewczym, gdy powietrze w mieszkaniach staje się bardzo suche.
Regularne wizyty kontrolne u pediatry pozwalają na wczesne wykrycie ewentualnych problemów zdrowotnych, w tym schorzeń oczu, i szybkie wdrożenie odpowiedniego postępowania.
Podczas spacerów z niemowlęciem warto chronić jego oczy przed silnym wiatrem i niskimi temperaturami, które mogą nasilać łzawienie. W słoneczne dni stosujemy daszek lub budę wózka, aby ochronić delikatne oczy dziecka przed intensywnym światłem słonecznym.
Różnice między normą a stanem chorobowym
Rodzice, szczególnie ci niedoświadczeni, często mają trudności z oceną, czy to co obserwują u swojego dziecka mieści się w normie, czy wymaga interwencji medycznej. Warto poznać różnice między fizjologicznymi wydzielinami a objawami chorobowymi.
Niewielka ilość białej wydzieliny w kącikach oczu po nocy to zjawisko naturalne. Składa się na nią śluz, martwe komórki naskórka i drobne zanieczyszczenia z powierzchni oka. Taka wydzielina pełni funkcje ochronne i nie świadczy o chorobie. Ma klejstą lub suchą konsystencję przypominającą małe kryształki.
Wydzielina ropna z oka wygląda zupełnie inaczej – ma żółty lub zielonkawy kolor, znacznie gęstszą konsystencję i występuje w większej ilości. Jeśli towarzyszy jej ból, swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie lub światłowstręt, z pewnością świadczy o stanie chorobowym wymagającym interwencji.
Minimalne łzawienie oczu u noworodka w pierwszych tygodniach życia może być zjawiskiem przejściowym związanym z dojrzewaniem układu łzowego. Jeśli jednak łzawienie jest intensywne, utrzymuje się przez dłuższy czas lub towarzyszy mu ropna wydzielina, należy skonsultować się z lekarzem.
Co warto zapamietać?:
- Łzawiące oczy u niemowląt dotyczą około 5% noworodków i mogą być objawem różnych problemów zdrowotnych.
- Najczęstsze przyczyny łzawienia to niedrożność kanalików nosowo-łzowych, zapalenie spojówek oraz jaskra wrodzona.
- Objawy wymagające konsultacji lekarskiej to intensywne zaczerwienienie, obfita ropna wydzielina, gorączka oraz silny światłowstręt.
- Prawidłowa higiena oczu, w tym przemywanie solą fizjologiczną, jest kluczowa w zapobieganiu infekcjom i stanom zapalnym.
- W przypadku utrzymujących się objawów, konieczna jest konsultacja z pediatrą lub okulistą w celu dalszej diagnostyki i leczenia.
